Ana Sayfa
Yakamoz
YAKAMOZ genellikle hep yanlış bir şekilde bilinir ve geceleri denizde yansıyan ayın şavkı ya da ayışığının deniz üzerindeki yansıması sanılır. Oysa bu kesinlikle doğru değildir. Sadece yanlış bilinen bir inanıştır. Genellikle yanlış bilinen yakamoz ayışığının suya, denize vuran yansıması değildir.
Yakamoz bir canlıdır. Latince ismi Noctiluca Milliaris olan bu canlı türü, bir anlamda da ateş böceğinin denizde yaşayan bir versiyonu olarak tanımlanabilir. Bilimsel tanımı ise bioluminicence adı ile bilinir.
Bioluminicence: Yakamoz
Yakamoz bir canlıdır. Bu canlı bir planktondur, yani milimetrik boyutlarda bir canlıdır. Latince ismi Noctiluca Milliaris olan bu canlı, bir biçimde ateş böceğinin denizde yaşayan versiyonu olarak tanımlanabilir. Luminisens maddesini vücudunda barındıran bu canlıya dokunulduğunda bir ışık saçar. Bunlardan milyonlarcası bir araya geldiğinde geceleri bir kayık geçerken, veya bir balık sürüsü geçtiğinde bu canlılara çarparak ışık çıkartmalarına neden olurlar.
Ayışığının suya yansıması (mehtap) ile karıştırılan yakamoz, uyarıldığında ışık saçan tek hücreli bir deniz canlısıdır. Denizin ateş böceği olarak da düşünülebilir. Çünkü iki canlının biyolojik olarak ışık saçması (Biyoluminesans) onları özel kılar. Boyut olarak küçük olan bu canlının birçoklarının bir araya gelip, ışık saçmasına da yakamoz denir. Uzmanlar ise yakamozu kısaca “bazı canlı organizmaların, bir takım kimyasal reaksiyonlar sonucu oluşturdukları biyolojik ışık üretme becerisi” olarak tanımlanan, bir tür "biyolüminesans", yani "biyolojik ışınım" olarak özetliyorlar.
Biyoloji uzmanları, halk arasında yaygın şekilde “ayın şavkı” ve “mehtap” ile karıştırılan ışıltının asıl kaynağının, Latince adı “Noctiluca Milliaris” olan bir plankton tür olduğuna dikkat çekiyor ve söz konusu canlının, karşılaştırma yapmak gerekirse, “ateş böceğinin denizde yaşayan versiyonu” şeklinde tarif edilmesinin mümkün olduğunu belirtiyorlar. Kısaca; yakamoz, alglerin (ya da plankton) hareket ettiklerinde ortaya çıkan kinetik enerji sebebiyle ışımalarından başka bir şey değildir. Alg açısından zengin sularda görülmesi haliyle daha olasıdır. (Kaynak: vikipedia)
Siz hayatınızda hiç yakamoz gördünüz mü gerçekten de? Bu soruya evet cevabı verenlerin çoğunun yanılıyor olduğuna eminim. Çünkü genellikle mehtaplı gecelerde denize vuran ayışığı ile yakamoz birbirine karıştırılır, mehtabın deniz üzerindeki yansımasının yakamoz olduğu sanılır. Oysa onun adı yalnızca "ayın şavkı"dır, yakamozla uzaktan yakından ilgisi yoktur.
Hatta bunun tam da tersine, mehtaplı gecelerde ise yakamoz asla görülmez. Yakamoz olabilmesi için mehtabın olmaması gerekir. Ama yandaki resimde yakamozun nasıl bir canlı türü olduğunu burada görüyorsunuz.
Yakamoz için karanlık gerekiyor
Yakamozun gözlemlenebilmesi için diğer ışık kaynaklarının (güneş, ay ve şehir ışıkları) yakamoz ışıklarını bastırmaması gerekir. Yakamoz oluştuğunda denizde uzun floresan lambalar yanıyormuş gibi gözükür. Mehtabın oluşumu için ay ışığına ihtiyaç duyulurken, yakamoz için tam aksi durum geçerlidir.
Söz konusu canlıların balık sürülerinin geçişi gibi kinetik enerji hareketiyle açığa çıkan ışığın ayışığından daha cılız olması, yakamoz oluşumu için ayışığının görülmediği, karanlık geceleri şart kılıyor. Eğer etrafta güneş, ay ya da güçlü bir şehir ışığı gibi bir ışık kaynağı yoksa, yakamozların ürettiği ışık denizde muhteşem pırıltılar oluşturur.
Balıkçılar ve yakamoz
Mehtapsız, karanlık gecelerde balıkçılar kayıklarının direklerine çıkarak, uzaklardan geçen balık sürülerinin izlerini ararlar. Balık sürülerinin hareketleri bile bu denizin ateş böcekleri de denilen canlıların yakamoz oluşturmasına neden olur. Bu izler de alışkın gözlerce çok uzaklardan görülebilir. Bunlardan milyonlarcası bir araya geldiğinde geceleri bir kayık geçerken, veya bir balık sürüsü geçtiğinde bu canlılara çarparak ışık çıkartmalarını sağlarlar.
Bu özellik balıkçılar tarafından da kullanılır. Bu yüzden bazı balıkçı teknelerinde yüksek bir direk ve bu direğin ucunda oturulacak bir yer vardır. Gırgır motorlarının köprülerinin çok katlı ve en üst kattan bile kumanda edilebiliyor olmalarının bir nedeni de budur. Balıkçılardan biri buraya oturarak ay olmayan geceleri balıkların yakamoz yaparak geçtikleri yolları görüp dümenciyi yönlendirirler veya doğrudan kendileri tekneye kumanda ederler.
Yine yakamoz ışığı dolayısıyla lüfer avlarken lüks ışığı kullanılır. Balık gelsin diye değil, ama misinanın değdiği yakamozların çıkardığı ışıktan lüfer korkmasın diye lüks ışığı kullanılır. Lüks ışığı yakamoz ışığını bastırdığından lüferin misinayı fark etmesini engeller.
